Μικρές και μεγάλες αλήθειες και άγνωστες πληροφορίες για την επέτειο του «ΟΧΙ» και της εισόδου της Ελλάδας στον πόλεμο.
Την 28η Οκτωβρίου 1940 η Ελλάδα μπαίνει στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος είχε ξεκινήσει ήδη από το ’39. Υπάρχουν όμως κάποια πράγματα τα οποία δεν αναδεικνύονται συνήθως στους εορτασμούς και είναι ιδιαίτερα σημαντικά, αλλά και ενδιαφέροντα για να κατανοήσουμε τη γενικότερη κατάσταση που επικρατούσε εκείνη την περίοδο στη χώρα.
Για να ξεσκονίσουμε λίγο τα γεμάτα λέξεις και γεγονότα ιστορικά σεντούκια εκείνης της εποχής, απευθυνθήκαμε στον κ. Μενέλαο Χαραλαμπίδη, ιστορικό και συγγραφέα που έχει ερευνήσει την Αθήνα της κατοχής, της αντίστασης, της απελευθέρωσης, έχοντας μάλιστα κάνει διδακτορική διατριβή – και μετέπειτα βιβλίο από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια – την «Εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα».
Η συνομιλία μαζί του φέρνει στο φως άγνωστες για πολλούς πτυχές της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας.
Μια «γιορτή» για την αρχή του πολέμου
Είναι πολύ σημαντικό πως σε αυτήν την πρώτη φάση του Πολέμου, της εξάπλωσης δηλαδή των ναζιστικών δυνάμεων, η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα που κέρδισε τον αντίπαλό της. Γι’ αυτό άλλωστε πολλές φορές αναφέρεται ως παράδοξο πώς γιορτάζουμε την αρχή του πολέμου και όχι τη λήξη, όμως δεν είναι: μόνο η Ελλάδα θα μπορούσε να γιορτάσει την αρχή του πολέμου, αφού μόνο η Ελλάδα νίκησε σε αυτήν την πρώτη φάση
Ήταν μάλιστα η πρώτη νίκη συμμαχικών δυνάμεων που αναπτέρωσε το ηθικό όλων των συμμάχων αφού έως τότε υπήρχαν μόνο ήττες. Αν δηλαδή δούμε πώς καταλήφθηκε όλη η υπόλοιπη Ευρώπη – Γαλλία, Σκανδιναβικές χώρες, Τσεχία κ.α. - στην Ελλάδα είχαμε την πρώτη ήττα του Άξονα στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό.
Επίσης, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας πως ακριβώς επειδή ηττήθηκαν οι Ιταλοί, αναγκάστηκαν να εισβάλουν στην Ελλάδα και οι Γερμανοί. Έτσι ήμασταν η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που πολέμησε ταυτόχρονα και κατά των δύο κύριων δυνάμεων του Άξονα: κατά των Ιταλών στο αλβανικό μέτωπο και κατά των Γερμανών που εισέβαλαν από τα βόρεια σύνορα της Γιουγκοσλαβίας και της Βουλγαρίας.
Ένα τρίτο σημαντικό στοιχείο, είναι πως η Ελλάδα καταλήφθηκε από τρεις αξονικές δυνάμεις. Είχαμε δηλαδή τριπλή κατοχή – γερμανική, βουλγαρική, ιταλική – κάτι που συνέβη μόνο στην περίπτωση της Γιουγκοσλαβίας. Η τριπλή αυτή κατοχή δημιούργησε τεράστια προβλήματα στην επιβίωση των ανθρώπων. Ουσιαστικά απαγόρευε τις οικονομικές συναλλαγές μεταξύ των τριών κατοχικών ζωνών για εμπορεύματα και ανθρώπους και ήταν από τους βασικούς λόγους πίσω από τον μεγάλο Λιμό της Κατοχής. Η τριπλή διαφορετική διοίκηση επιβάρυνε πάρα πολύ την κατάσταση στη χώρα», επισημαίνει ο κ. Χαραλαμπίδης.
Βρετανική προπαγανδιστική αφίσα υποστήριξης της ελληνικής πολεμικής προσπάθειας, Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο – Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης
Σε ότι έχει να κάνει με τη διαδικασία του πολέμου, η Αθήνα σύμφωνα με τον κ. Χαραλμπίδη έζησε έντονα την πολεμική κινητοποίηση. Ο κόσμος συμμετείχε μαζικά δηλώνοντας παρόν στην γενική επιστράτευση που έγινε αμέσως μετά την 28η Οκτωβρίου και την κήρυξη του πολέμου.
Είχαμε μαζική παραγωγή από τους αμάχους ειδών για την ένδυση και την υπόδυση των στρατιωτών, καθώς ο Ελληνικός στρατός δεν ήταν έτοιμος για μια τόσο μεγάλου μεγέθους κινητοποίηση. Οι Έλληνες πήγαν πρόθυμα να πολεμήσουν, αφού έβλεπαν έναν πατριωτικό και αντιφασιστικό αγώνα ενάντια στους Ιταλούς. Για πολλούς από αυτούς τους ανθρώπους η στάση τους ήταν μια απάντηση στη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά η οποία είχε εγκαθιδρυθεί από το 1936.
Αυτό όμως δε σημαίνει πως δεν υπήρχε φόβος και ανησυχία για το τι θα γίνει και πώς θα εξελιχθούν τα πράγματα. Και μπορεί στην πρώτη φάση να είχαμε μεγάλες νίκες και απώθηση των Ιταλών στην Αλβανία, όταν όμως άρχισαν να καταφθάνουν χιλιάδες τραυματίες του μετώπου στην Αθήνα, τότε για πρώτη φορά οι Αθηναίοι άρχισαν να καταλαβαίνουν την άσχημη πλευρά του πολέμου μιας και μέχρι τότε πανηγύριζαν τις μεγάλες νίκες του ελληνικού στρατού. Οι ανάπηροι του πολέμου ήταν η πρώτη άσχημη εικόνα που ήρθε από το μέτωπο», περιγράφει χαρακτηριστικά.
Η άναρχη υποχώρηση και ο μεγάλος Λιμός
Ο τρόπος που κατέρρευσε το μέτωπο και η συνθηκολόγηση του στρατηγού Τσολάκογλου οδήγησε σε μια άναρχη υποχώρηση του στρατού, με τους Έλληνες στρατιώτες να αναγκάζονται να επιστρέψουν με τα πόδια στην Αθήνα και αλλού.
«Δεν υπήρχε μια οργανωμένη υποχώρηση. Σκεφτείτε πόσο ήδη καταπονημένοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι με τις μάχες στα βουνά και μετά αναγκάστηκαν να περπατήσουν μέχρι τις πόλεις, κάτι αδιανόητο για εμάς σήμερα. Είχαμε επίσης την τραγική εικόνα στρατιώτες του αλβανικού μετώπου που είχαν εγκλωβιστεί στην Αθήνα, κυρίως άνθρωποι από την Κρήτη και άλλα νησιά που δεν είχαν τα μέσα για να γυρίσουν στα χωριά τους, να πεθαίνουν από το λιμό της Κατοχής που ξεκίνησε αμέσως μετά τη γερμανική εισβολή και κορυφώθηκε το χειμώνα του ’41. Ήρωες του αλβανικού μετώπου πέθαιναν από την πείνα στην πόλη.
Πολλοί από αυτούς τους ανάπηρους πολέμου, οι οποίοι μετέπειτα οργανώθηκαν στην Αντίσταση και στο ΕΑΜ, πιάστηκαν στο περίφημο Μπλόκο των Νοσοκομείων τον Νοέμβρη του 1943 από τα τάγματα ασφαλείας και παραδόθηκαν πολλοί από αυτούς στους Γερμανούς για να εκτελεστούν. Συνήθως αναφερόμαστε μόνο στους ανάπηρους του μετώπου, αλλά δεν αναφέρουμε τι απέγιναν αυτοί οι ανάπηροι στη συνέχεια», προσθέτει.
Η στάση του Μεταξά
Όπως λέει ο κ. Χαραλαμπίδης, «Ο Μεταξάς δεν είχε αρνηθεί τη γοητεία που του ασκούσε ο φασισμός, πολλά χρόνια πριν, όχι μόνο το ’36 που έγινε Δικτάτορας. Από πριν πίστευε σε αυτήν την πολιτική λύση. Ήταν δηλαδή συγγενική πολιτική δύναμη του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού.
Όμως από την άλλη πλευρά, πίστευε πώς τα συμφέροντα της Ελλάδας ήταν με τη Μεγάλη Βρετανία. Οπότε προσπάθησε να κρατήσει ουδέτερη στάση για να μην εμπλακεί η χώρα στον πόλεμο και γι’ αυτό δεν απαντά στις προκλήσεις των Ιταλών με τη βύθιση της Έλλης στις 15 Αυγούστου του ’40. Προσπαθεί να μην προκαλέσει και να κρατήσει μια ουδέτερη στάση μήπως και μπορέσει να κρατήσει την Ελλάδα εκτός πολέμου.
Το τελεσίγραφο όμως του Ιταλού πρέσβη που ζητά να επιτραπεί στον ιταλικό στρατό να μπει στα ελληνικά εδάφη, είναι κάτι που ο Μεταξάς δεν μπορεί να δεχτεί. Γυρνώντας το ερώτημα ανάποδα: Θα μπορούσε να πει το «ναι» ο Μεταξάς δεδομένου του κλίματος που υπήρχε στην Ελλάδα με τη δικτατορία τεσσάρων ετών και δεδομένου ότι δεν υπήρχε κάποιος προηγούμενος ηγέτης που να συνθηκολόγησε με αυτόν τον τρόπο; Ήταν πολύ δύσκολο να δεχτεί να παραδώσει τη χώρα στην Ιταλία, ακόμα και τις φιλικότερες σχέσεις να είχε με τον Μουσολίνι. Δεν έχει να κάνει βέβαια μόνο με το θέμα των πολιτικών ισορροπιών, αλλά και με το θέμα του πατριωτισμού – αν έλεγε το «ναι» θα είχε μια ολόκληρη κοινωνία εναντίον του».
Προσωπικό ημερολόγιο του Ιωάννη Μεταξά
Η αναντιστοιχία προόδου της επιστημονικής ιστορικής έρευνας και του επίσημου λόγου για τις επετείους είναι κάτι στο οποίο θα πρέπει να σταθούμε, σύμφωνα με τον κ. Χαραλαμπίδη.
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, «άλλο πράγμα ο επίσημος λόγος που γίνεται στις παρελάσεις και στις σχολικές εορτές και άλλο πράγμα η επιστημονική έρευνα. Δυστυχώς, ο επίσημος λόγος επαναλαμβάνεται χωρίς να ανανεώνεται τη στιγμή που η επιστημονική έρευνα έχει προχωρήσει πάρα πολύ. Έχουν προκύψει πάρα πολλά δεδομένα για τη δύσκολη αυτή περίοδο, που δυστυχώς δεν έχουν ενσωματωθεί στον επίσημο λόγο, ο οποίος σαν αποτέλεσμα έχει μείνει λίγο απολιθωμένος.
Γι’ αυτό βλέπουμε γενικά βαριεστημένο τον κόσμο με όλους αυτούς τους «παλαιού τύπου» εορτασμούς. Και αυτό παρά το ότι η 28η Οκτωβρίου είναι μια πάρα πολύ σημαντική επέτειος, βάζει την Ελλάδα στην αφετηρία μιας πάρα πολύ δύσκολης και τραυματικής δεκαετίας, η οποία ξεκινά με τον πόλεμο, συνεχίζεται με την κατοχή, συνεχίζει με τα Δεκεμβριανά και καταλήγει στον Εμφύλιο.
Από την 28η Οκτωβρίου του ’40, μέχρι και τον Αύγουστο του ’49 που λήγει επίσημα ο Εμφύλιος, έχουμε μια πλήρη δεκαετία πολεμικών αναμετρήσεων και πολιτικών αναταραχών, η 28η Οκτωβρίου είναι το ξεκίνημα. Είναι πολύ σημαντικό να τη δούμε και σε σχέση με αυτά που ακολούθησαν αλλά και με αυτά που προηγήθηκαν. Γιατί η Ιστορία δεν γράφεται με χειρουργικές τομές, δεν γίνεται να αποκόψουμε μια περίοδο και να γιορτάζουμε αυτό χωρίς να ξέρουμε τι έγινε πριν και τι έγινε μετά.
Πρέπει το κάθε γεγονός να το βλέπουμε στο ιστορικό του πλαίσιο για να μπορέσουμε να το καταλάβουμε. Με άλλα μάτια βλέπουμε εμείς οι επαγγελματίες ιστορικοί την 28η Οκτωβρίου και με πολύ διαφορετικά μάτια δυστυχώς οι πολίτες της χώρας. Η διαφορά μας είναι η γνώση, που δεν περνάει στο ευρύ κοινό».
Αντί επιλόγου: Η σημασία της Δημόσιας Ιστορίας
«Είναι πολύ σημαντικό να γιορτάσουμε – όχι με στεγνές επετείους – κάτι που αφορά το παρελθόν. Πρέπει να προκαλέσουμε τον κόσμο να ασχοληθεί με το παρελθόν, να διαβάσει επιστημονικά συγγράμματα, απομνημονεύματα, ημερολόγια ανθρώπων που ζήσαν την περίοδο. Αυτό λέγεται Δημόσια Ιστορία και είναι ένας ολόκληρος κλάδος της ιστορικής επιστήμης», καταλήγει και προσθέτει:
«Το ζητούμενο είναι να καλύψουμε το μεγάλο χάσμα γνώσης που υπάρχει μεταξύ της επιστημονικής έρευνας και αυτών που ξέρει ο κόσμος. Γι’ αυτό η ακαδημαϊκή έρευνα πρέπει να βγει στο δημόσιο χώρο. Αλλά για να βγει, θα πρέπει να βρει τα κατάλληλα εργαλεία, πρέπει να κάνει πράγματα ενδιαφέροντα για τον κόσμο: Μουσικές και θεατρικές παραστάσεις, κόμιξ. Πρέπει να βρούμε τρόπους για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για το παρελθόν.
Κατά τη διάρκεια μιας παρέλασης, ο κόσμος δεν καταλαβαίνει τίποτα. Τίποτα δεν λέγεται και τίποτα δεν δείχνεται. Για παράδειγμα, θα ήταν πολύ πιο ουσιαστικό, και γίνεται σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, απλοί πολίτες σε κάθε πόλη να τυπώσουν τη φωτογραφία ενός Έλληνα στρατιώτη που σκοτώθηκε στο μέτωπο και να κάνουν μια πορεία, όχι απαραίτητα παρέλαση, στους κεντρικούς δρόμους της πόλης αναδεικνύοντας τα πρόσωπα αυτών που δώσαν τη ζωή τους. Είναι κάτι που τιμά πολύ πιο ουσιαστικά τη μνήμη των ανθρώπων αυτών.
Στις τελετές αυτές πηγαίνουμε για να δούμε τους εαυτούς μας, τα παιδιά μας ή να περάσουμε ωραία; Ή πηγαίνουμε για να τιμήσουμε τη μνήμη αυτών των ανθρώπων; Ασχολούμαστε μόνο με την τελετή και έχουμε χάσει το περιεχόμενο, αυτό είναι κατά τη γνώμη μου το μεγάλο πρόβλημα που έχουμε στον τρόπο που γιορτάζουμε τις μεγάλες επετείους.
Πρέπει να σκεφτούμε πριν κάνουμε μια εκδήλωση τι θέλουμε να πούμε στον κόσμο. Μια παρέλαση τι ακριβώς λέει για την 28η;. Εξηγεί πώς έγινε η κινητοποίηση; Δείχνει τι πέρασαν οι Έλληνες στρατιώτες και αξιωματικοί στο αλβανικό μέτωπο; Τις δυσκολίες κάτω από τις οποίες πολέμησαν; Γιατί κέρδισαν τον πόλεμο; Τι έγινε μετά με αυτούς τους ανθρώπους;».
Πηγή in2life (του Νικόλα Γεωργιακώδη)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου