Πώς προέκυψε η φράση "μόρα και κασίδα";

φωτογραφία

Η φράση ακούγεται κατ΄αρχάς ανόητη. Αποτελεί το δεύτερο μέρος ενός συνήθους αντίλογου.
Α: έλα εδώ μωρέ!
Β: Μόρα και κασίδα!
Ο Β προσβάλλεται από την επιφωνηματική κλήση "μωρέ" του Α και απάντα με την κατάρα "μόρα (εφιάλτης) και κασίδα (δερματική νόσος) να σου έρθει".

Τι είναι όμως η μόρα;

1. Τάγμα στρατιωτικό στη Σπάρτη μοίρα δηλ. τμήμα, μέρος μεγαλύτερης στρατιωτικής μονάδας.
Μόρα ήταν η μεγαλύτερη σε δύναμη ανδρών τακτική υποδιαίρεση του στρατού των Σπαρτιατών. Υπάρχουν σχετικές αναφορές από τον 4ο ως τον 5ο αι. π.Χ.

Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα η Μόρα υποδιαιρείτο σε τέσσερις λόχους από δύο πεντηκοστύες ο κάθε λόχος και δύο ενωμοτίες η κάθε πεντηκοστύς. Αν υποθέσουμε ότι η κάθε ενωμοτία κατά μέσον όρο είχε δύναμη 40 πολεμιστών, τότε η συνολική δύναμη της Μόρας πρέπει να ανέρχονταν στους 640 πολεμιστές. Στις αρχαίες πηγές βρίσκουμε αναφορές και για 500, 600, ακόμα και 900 πολεμιστές, ενώ σύγχρονοι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι η δύναμη της μόρας κατά καιρούς μπορεί να έφτανε και τους 1024 ή 1280 άνδρες. Το μοίρα χρησιμοποιείται και σήμερα ως αντίστοιχο το τάγματος, για τις μονάδες πυροβολικού.

2. Δυσφορία στον ύπνο, εφιάλτης, βραχνάς
μόρα (η) Ιχωρ. πληθ.) (λαϊκ.) κατάσταση δυσφορίας και αγωνίας κατά την ώρα τού ύπνου και κατ' επέκταση εφιάλτης, αγωνία.
Ετυμολογία από το < σλαβ. mora «θανατικό».

 3. Είδος παιχνιδιού με δυο παίκτες που ανοίγουν ταυτόχρονα τα δάκτυλα του ενός χεριού. Κερδίζει αυτός που θα μαντέψει σωστά το άθροισμα.

μόριον

Η φράση μοριόν και κασίδα μπορεί να σήμαινε, κατά συνεκδοχή (pars pro toto), Φράγκοι και Ρωμαίοι. Αφού τα δυο κράνη ήταν χαρακτηριστικά της κάθε εθνικότητας.

Το μοριόν ηταν τυπικό δυτικό κράνος ενώ η κασίδα ανατολικό και κυρίως Βυζαντινό. Μια αμαρτύρητη φράση « μοριόν και κασίδα» θα σήμαινε όλοι,οι πάντες, δυτικοί και ανατολικοί. Και η απάντηση στον αντίλογο:
- μωρε
- μοριόν και κασίδα, [όλοι να είναι εναντιον σου]
Δεν θα ήταν πρώτη φορά που ένα τοπικό κάλυμμα Κεφαλάς χαρακτηρίζει ένα σύνολο ανθρώπων. Θυμηθείτε το «Κρειττότερόν εστιν ιδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν » του Λουκά Νοταρά.

Τα βυζαντινά κράνη, όπως και άλλων στρατών, χρησιμοποιούσαν τα λοφία για να δώσουν ύψος και τρομακτική εντύπωση αλλά και ως διακριτικό. Ήθελαν δηλαδή να δηλώσουν σε ποια μοίρα (η μόρα), τούρμα (ή τσούρμο) ανήκε ο στρατιώτης. Χρησιμοποιούσαν διαφορετικά χρώματα στα λοφία που είχαν οι κασίδες (κράνη) των στρατιωτών. Το ίδιο έκαναν και για τα κράνη των αρματοδρόμων.
Οι πράσινοι, οι βένετοι (μπλέ), οι ρούσσιοι (κόκκινοι) διακρίνονται από το χρώμα του λοφίου του κράνους τους.

Μια άλλη ερμηνεία της φράσης θα ήταν αν η παροιμιώδης έκφραση (αν υπήρχε τέτοια) "μόρα και κασίδα" που να υπονοούσε: "κατά την μόρα είναι και η κασίδα" δηλαδή το ρούχο σου σε προδίδει, δηλώνει σε ποια μόρα ανήκεις. Ανάλογη είναι η σημερινή "κόψε φάτσα και βγάλε συμπέρασμα".

Πηγή stougiannidis