Μόρα: Ένα φαινόμενο υπνικής παράλυσης ή κάτι το παραφυσικό;

Άρθρο: Παύλος Τουμπέκης

...τις προάλλες μια φωτογραφία που είχαμε βγάλει με μερικούς συμφοιτητές και φίλους στο πρώτο έτος του πανεπιστημίου, ξημερώματα σε ένα cafe-bar του κέντρου, μου ανέσυρε μνήμες από εκείνο το βράδυ όπου είχαμε ξενυχτήσει διηγούμενοι ο καθένας ιστορίες τρόμου - αληθινές και ψεύτικες. Ανάμεσα σε όλα αυτά τα κουφά που άκουσα τότε, κόλλησα με την αφήγηση ενός φίλου για μια «γριά Μόρα». Ούτε που είχα ακούσει ξανά γι' αυτό. Όπως έμαθα τότε, υποτίθεται ότι είναι μια οντότητα, σαν σκιά, που έρχεται στον ύπνο σου ξαφνικά και δεν μπορείς να αναπνεύσεις - ιστορίες για αγρίους με λίγα λόγια. Η αλήθεια είναι ότι τότε, για καμιά βδομάδα, δεν μπορούσα να κοιμηθώ τις νύχτες. Σίγουρα έπαιζε κάποιο ρόλο και το γεγονός ότι ξυπνούσα στις 3 το μεσημέρι γενικά εκείνη την περίοδο, αλλά η σκέψη ότι θα μπορούσε μια γριά να έρθει και να με πνίξει έκανε ακόμα χειρότερα τα πράγματα.


Υπάρχει αυτό το πράγμα; Αν ναι, πόσο απέχει από τις αντίστοιχες ταινίες και πότε μπορεί να σε «βρει το κακό»;

Ξεκινώντας από το θεωρητικό και ιστορικό κομμάτι του όλου πράγματος, σύμφωνα με τον Γιώργο Ιωαννίδη -ψυχολόγο, συγγραφέα του βιβλίου Ανήσυχες Σκιές: Φαντάσματα, Μόρα και το Πρόβλημα του Θανάτου και διευθυντή των εκδόσεων Δαιδάλεος-, «η Μόρα ή "βραχνάς", όπως εμφανίζεται στην ελληνική παράδοση, ή "εφιάλτης" όπως συναντάται στα αρχαία χρόνια -γενικά υπάρχει σε όλες τις παραδόσεις, με διαφορετικά ονόματα- είναι μια τρομακτική εμπειρία που συμβαίνει στη διάρκεια του ύπνου, κυρίως τη νύχτα (αν και υπάρχουν περιπτώσεις μέρα μεσημέρι). Το φαινόμενο αυτό έχει διάφορα στάδια. Αρχικά, το άτομο ξυπνάει ξαφνικά, αδύναμο να κουνηθεί και να αναπνεύσει κανονικά. Το επόμενο στάδιο είναι να νιώσει ότι υπάρχει και κάποιος άλλος μέσα στον χώρο. Ενώ το τελευταίο και σχετικά πιο σπάνιο στάδιο είναι η παρατήρηση οπτικοακουστικών φαινομένων. Τότε έχουμε και την παρουσία αυτού που αποκαλούμε Μόρα. Δηλαδή μιας σκιάς, αν και υπάρχουν διάφορες ακόμα περιγραφές. Για παράδειγμα, στην ελληνική παράδοση παρουσιάζεται πότε σαν γερόντισσα και πότε σαν αερικό, ακόμα και με τη μορφή παιδιού. Οι δυτικές μαρτυρίες μιλάνε και πάλι για μια γερόντισσα - για την ακρίβεια τη "γριά μάγισσα" (old hag), που συνήθως έχει δαιμονική όψη».

Από τη δική μου πλευρά, με βάση τον κινηματογράφο και τις ταινίες όπου έχω «βιώσει» τέτοια φαινόμενα, η Μόρα παρουσιάζεται σαν μια σκιά που ξαφνικά βλέπεις πάνω σου ή στην άκρη του κρεβατιού σου. Ή ακόμα μπορεί να ξεγλιστράει από τον τοίχο ερχόμενη προς το μέρος σου. Σε κάθε περίπτωση, είναι μια εμπειρία με εντελώς αρνητικό αίσθημα. «Κάποιοι περιγράφουν ότι έχει μια αίσθηση σαν τρίχες, ορισμένοι ακούνε κάτι σαν κουδούνισμα, κάποιοι άλλοι μιλούν για έντονα κόκκινα μάτια. Ακόμη, υπάρχουν μαρτυρίες πως το αερικό μιλάει, πολλές φορές χωρίς να εμφανίζεται μπροστά στο άτομο. Σε αυτή την περίπτωση, οι μαρτυρίες αναφέρονται σε μια δυσάρεστη φωνή η οποία ακούγεται στη γλώσσα που καταλαβαίνει το άτομο και συνήθως έχει απειλητικό χαρακτήρα, του ύφους "σε έχω πιάσει" ή "είσαι κάτω από την επήρειά μου". Η οντότητα αποπνέει την αίσθηση του κυρίαρχου.Η όλη εμπειρία δεν έχει κάποιο προφητικό ούτε προσβλητικό χαρακτήρα, όπως στους εξορκισμούς όπου ο δαιμονισμένος μιλά προσβλητικά για τους άλλους ή αποκαλύπτει μυστικά τους», εξηγεί ο κ. Ιωαννίδης, ο οποίος στο παρελθόν έχει βιώσει μια πολύ δυνατή εμπειρία Μόρας, ενώ συμπληρώνει πως το φαινόμενο μπορεί να παρατηρείται εξαιρετικά τακτικά στα ίδια πρόσωπα.

«Γιατί;» θα αναρωτιέται κανείς. «Υπάρχουν πολλές και διαφορετικές ερμηνείες που προσπαθούν να εξηγήσουν τι συμβαίνει. Η πιο παλιά ερμηνεία μιλάει για μια δαιμονική οντότητα, κάτι σκοτεινό, αυτό που στον Μεσαίωνα αποκαλούσαν incubus/succubus. Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει πως πρόκειται για ψυχικό βαμπιρισμό. Δηλαδή για ανθρώπους που με το αστρικό τους σώμα επιτίθενται σε έναν άλλον άνθρωπο. Η επιστημονική/ιατρική εξήγηση θεωρεί πως πρόκειται για υπνοπομπική παραίσθηση. Αυτό σημαίνει πως όταν κοιμόμαστε κι ενώ κανονικά ο οργανισμός κατεβάζει διακόπτες έτσι ώστε τα όνειρά μας να μη βιώνονται ως πραγματικότητα, ορισμένες φορές, όταν το άτομο ξυπνάει, αυτοί οι διακόπτες δεν έχουν σηκωθεί ξανά και έτσι το άτομο ζει το όνειρό του. Κατά συνέπεια, σύμφωνα με την επιστημονική εξήγηση, η Μόρα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας πολύ ζωντανός εφιάλτης. Οι ψυχολόγοι, απ' τη μεριά τους, αναρωτιούνται γιατί αυτή η εμπειρία να έχει αυτήν τη μορφή κι όχι κάποια άλλη. Μία απάντηση είναι πως η Μόρα σχετίζεται με μια απωθημένη σεξουαλικότητα. Με βάση τη θεωρία που αναπτύσσω στο βιβλίο μου Ανήσυχες Σκιές: Φαντάσματα, Μόρα και το Πρόβλημα του Θανάτου, το φαινόμενο έχει να κάνει με την ψυχολογική κατάσταση, ανεξάρτητα αν το φαινόμενο είναι παραφυσικό ή όχι. Το γεγονός ότι το άτομο δεν μπορεί να αναπνεύσει και να κουνηθεί δηλώνει μια συμβολική αναπαράσταση μιας ενδοψυχικής σύγκρουσης. Ουσιαστικά, νιώθει παγιδευμένο στην ίδια του τη ζωή. Όλα αυτά είναι μια συμβολική κατάσταση μιας αλήθειας που ζει, αλλά δεν παραδέχεται. Έτσι, ο ψυχοσωματικός οργανισμός χρησιμοποιεί αυτό τον ακραίο τρόπο για να αφυπνίσει το άτομο από την καθημερινότητα του. Σαν ένας πολύ δυνατός εφιάλτης που θέλει να στείλει ένα μήνυμα», αναλύει ο Γιώργος Ιωαννίδης.

Το μυαλό μου, με βάση τη θεωρία του κ. Ιωαννίδη, πάει αμέσως στην οικονομική κρίση που αντιμετωπίζουμε στην Ελλάδα. Όλη αυτή η αγχωτική κατάσταση και οι δυσκολίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν περισσότερα άτομα στο να βιώσουν τη Μόρα; «Έχει λογική αυτό που λες, αλλά χωρίς μια σωστά δομημένη έρευνα δεν μπορώ να το πω», ξεκαθαρίζει ο ίδιος. «Επίσης, συμπληρώνοντας την παραπάνω ψυχολογική θεωρία περί απωθημένης σεξουαλικότητας, δεν έχει καμία σχέση αν είσαι σε σχέση ή όχι, αν κοιμάσαι μόνος σου ή με τον/τη σύντροφό σου. Σε μένα, για παράδειγμα, είχε τύχει ενώ κοιμόμουν με την τότε σύντροφό μου», προσθέτει ο Γιώργος Ιωαννίδης.

Προσπαθώντας να προσδιορίσω το προφίλ των ανθρώπων που συνήθως βιώνουν αυτό το φαινόμενο, αναρωτιέμαι αν αυτοί είναι κυρίως άνδρες ή γυναίκες και, επίσης, αν σχετίζεται η ηλικία με κάποιο τρόπο. «Είναι ελάχιστες οι σχετικές έρευνες και δύσκολο να προσδιοριστεί κάτι τέτοιο με σιγουριά. Έχω την αίσθηση ότι παρατηρείται λίγο πιο συχνά στους άνδρες -κάτι που τονίζει τον σεξουαλικό χαρακτήρα του φαινομένου και της γυναικείας οντότητας- και σε ηλικίες άνω των είκοσι, χωρίς να σημαίνει πως δεν έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο σε πιο μικρές ηλικίες», ξεκαθαρίζει ο ψυχολόγος και συγγραφέας. Επίσης, προσθέτει πως το φαινόμενο μπορεί να διαρκέσει από μερικά λεπτά έως μία-δύο ώρες, σε πιο ακραίες περιπτώσεις.

Μιας και πεθαίνω για περιγραφές που με φοβίζουν, του ζητώ να μου διηγηθεί έστω ένα πολύ εντυπωσιακό περιστατικό που γνωρίζει. «Οι πιο περίεργες περιγραφές μιλούν για απότομο ξύπνημα, δυσκολία στην αναπνοή και μια αίσθηση ότι κάποιος είναι στο δωμάτιο. Έπειτα, ακούγεται κάτι σαν γέλιο και οι σκιές που υπάρχουν στον τοίχο αρχίζουν να μετακινούνται, συγκεντρώνονται σε ένα σημείο, ζωντανεύουν με πύρινα μάτια και σιγά-σιγά έρπουν προς τη μεριά του ατόμου. Ωστόσο, τα πιο κλασικά περιστατικά αναφέρονται σε μια φιγούρα που κάθεται στην άκρη του κρεβατιού ή του δωματίου, ή για μια οντότητα που εμφανίζεται πάνω στο στέρνο σου. Τα οπτικοακουστικά σημάδια είναι πολύ πιο σπάνια», απαντάει.

Περιπτώσεις αυτοτραυματισμού ή και θανάτου δεν έχουν ακουστεί, «για τον απλούστατο λόγο ότι δεν μπορείς να κουνηθείς, για παράδειγμα να πέσεις από το κρεβάτι», όπως λέει ο κ. Ιωαννίδης. «Υπάρχουν κάποιες ιστορίες για γδαρσίματα που υποτίθεται ότι κάνει η Μόρα, αλλά νομίζω πως πρόκειται για υστερικές περιπτώσεις όπου το άτομο αυτοτραυματίζεται και μπερδεύεται μες στο μυαλό του νομίζοντας πως έχει βιώσει το φαινόμενο της Μόρας», συμπληρώνει. «Γίνεται, απ' την άλλη, να βιώσεις τη Μόρα και μετά να μην το θυμάσαι;» τον διακόπτω ενώ είχε ξεκινήσει να μου δίνει παραδείγματα περιπτώσεων poltergeist, όπου εκεί όντως έχουν παρατηρηθεί τραυματισμοί. «Όχι», λέει, «διότι αν δεν είσαι σίγουρος πως έχεις ξυπνήσει, έχεις πάθει παραλυσία και ότι δεν μπορείς να αναπνεύσεις καλά, τότε θα μπορούσες να πεις ότι πρόκειται για κάποιο πνεύμα. Για να είναι η Μόρα, πρέπει να βιώσεις τα παραπάνω και άρα την επόμενη μέρα θυμάσαι πολύ καλά τι είχε γίνει», τονίζει.

Επίσης, επειδή αναφέρεται συνέχεια στη δύσπνοια και την παραλυσία, ξεκαθαρίζει πως κάτι τέτοιο δεν σχετίζεται με κάποια χρόνια ή μη ιατρική πάθηση.

«Σχεδόν πάντα το φαινόμενο τελειώνει κάπως απότομα. Το άτομο καταφέρνει τελικά να κοιμηθεί, με δυσκολία βέβαια και αν κατορθώσει να κουνήσει τα άκρα του, ή κάνει κάποια προσευχή και σιγά-σιγά εξαφανίζεται η Μόρα», λέει ο Γιώργος Ιωαννίδης κλείνοντας, αποκομίζοντας προσωπικά την αίσθηση πως όλο αυτό είναι ένα ακόμη ψυχοσωματικό φαινόμενο που σχετίζεται με την καθημερινότητα, τα προβλήματα και τον τρόπο ζωής του καθενός
...απλώς σε πιάνει στον ύπνο.

Πηγή vice